Cywilna kontrola nad służbami specjalnymi

W państwach demokratycznych wszelkie instytucje działające w szeroko pojętej sferze bezpieczeństwa - przede wszystkim służby specjalne - podlegają cywilnej kontroli ze strony organów do tego powołanych lub organów o właściwościach ogólnych, których jednym z zadań jest właśnie bezpieczeństwo. W Polsce nad służbami specjalnymi kontrolę sprawują następujące podmioty: Prezes Rady Ministrów, jako bezpośredni zwierzchnik szefów cywilnych służb, Minister Obrony Narodowej, jako bezpośredni zwierzchnik szefów wojskowych służb, a także sejmowa komisja ds. służb specjalnych, Kolegium ds. służb specjalnych oraz - jeśli został powołany - Minister Członek Rady Ministrów, zwany ministrem koordynatorem służb specjalnych.

Prezes Rady Ministrów jest wspominanym wyżej organem o właściwościach ogólnych, który sprawuje całościowe zwierzchnictwo nad administracją rządową, w tym również nad służbami specjalnymi. Ma możliwość mianowania oraz odwołania szefa każdej ze służb.
Sejmowa komisja ds. służb specjalnych, która funkcjonuje na podstawie Regulaminu Sejmu RP, spełnia m.in. następujące zadania: opiniuje projekty ustawi rozporządzeń dotyczących służb specjalnych, kierunki pracy służb specjalnych w oparciu o informacje przedstawiane przez szefów tych służb, a także opiniuje wnioski w sprawie powołania i odwołania poszczególnych osób na stanowiska szefów służb specjalnych i ich zastępców. Komisja jest zatem organem, który może mieć wpływ na stan prawny dotyczący służb specjalnych.
Z kolei Kolegium ds. Służb Specjalnych ma prawo wyłącznie do formułowania ocen oraz wyrażania opinii w sprawach funkcjonowania służb specjalnych. W związku z tym jest to podmiot o charakterze opiniodawczo-doradczym i nie ma bezpośredniego wpływu na obowiązujący stan prawny.
Minister koordynator przedstawia natomiast Radzie Ministrów propozycje zmian w obowiązujących przepisach prawa oraz projektów założeń polityki w zakresie bezpieczeństwa państwa oraz jego porządku konstytucyjnego. Jest to członek Rady Ministrów.
Wojskowe służby specjalne są z kolei podległe Ministrowi Obrony Narodowej, który sprawuje nad nimi bezpośrednie zwierzchnictwo. Premier zasięga jego opinii przy mianowaniu oraz odwoływaniu szefów służb i ich zastępców.
Cywilna kontrola nad służbami specjalnymi jest zatem w Polsce szeroko rozwinięta i rozłożona na kilka podmiotów. Takie rozwiązanie sprzyja jak się wydaje skutecznemu wpływaniu na ich prawidłowe funkcjonowanie, co z kolei ma bezpośrednie znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania państwa.